Καλωσόρισες άνοιξη!

Η άνοιξη

του Ιωάννη Βηλαρά

H γλυκυτάτη άνοιξη
με τ’ άνθη στολισμένη
ροδοστεφανωμένη
τη γη γλυκοτηράει.

Kι η γη τη χλόη ντύνεται,
τα δάση της ισκιώνουν,
τα κρύα χιόνια λιώνουν,
ο ουρανός γελάει.

Tα λουλουδάκια βάφονται,
τα πλάγια χρωματίζουν,
κι ηδονικές φωτίζουν
οι δροσερές αυγές.

Στο αγκαθερό τριαντάφυλλο
γλυκολαλάει τ’ αηδόνι.
Tο ξένο χελιδόνι
ταιριάζει τη φωλιά.

Στους κάμπους πλούσια κι άκοπα*
σε πράσινα λιβάδια
τα ζωντανά κοπάδια
βελάζουν και πηδούν.

Kι ο νιος βοσκός χαρούμενος
φυσώντας τη φλογέρα
γιομίζει τον αέρα
με τραγουδιών φωνές.

* άκοπα: ακούρευτα.

(από το βιβλίο: Aναγνωστικό Δ΄ Δημοτικού, Oργανισμός Eκδόσεως Διδακτικών Bιβλίων, 1974)

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΜΑΡΤΗ

Κοινό είναι μεταξύ των λαών της Βαλκανικής το έθιμο του "Μάρτη", η στριφτή λευκή και κόκκινη κλωστή, την οποία φορούν στο χέρι μικροί και μεγάλοι για να μην μαυρίσουν.

Το έθιμο αυτό είναι πολύ παλιό στο βαλκανικό χώρο και πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα, στα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου οι μύστες έδεναν μια τέτοια κλωστή στο δεξί τους χέρι.

Στην Ελλάδα παλαιότερα το έθιμο αυτό ήταν πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους και όπως δήλωσε στο ΑΠΕ - ΜΠΕ η διευθύντρια του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας - Θράκης, Νέλλη Μελίδου - Κεφαλά, «σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας έβαζαν Μάρτη ακόμη και στα μωρά, γύρω από το λαιμουδάκι τους».

Σύμφωνα με την παράδοση, ο «Μάρτης» φτιάχνεται την τελευταία μέρα του Φεβρουαρίου και φοριέται από την 1η Μαρτίου έως και τα τέλη του μήνα. Εκτός όμως από τους ανθρώπους, σε κάποιες περιοχές της χώρας κρεμούσαν την κλωστή όλη τη νύχτα στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς για να χαρίσουν ανθοφορία, ενώ σε άλλες περιοχές την έβαζαν γύρω από τις στάμνες για να διατηρήσουν κρύο το νερό από τον ήλιο.

Στους κατοίκους παλαιότερα, σύμφωνα με την κ. Μελίδου - Κεφαλά, υπήρχε η προσδοκία για έναν ζεστό Μάρτιο, χωρίς όμως ξαφνικές κακοκαιρίες, γεγονός που θα σήμαινε ικανοποιητική ανθοφορία και βλάστηση. «Σε ορισμένα μέρη, λένε ότι τον Μάρτιο πέφτει ένα κάρβουνο από τον ουρανό στη γη και έτσι αρχίζει να ζεσταίνεται η ατμόσφαιρα και να ανθίζουν τα δέντρα», πρόσθεσε η διευθύντρια του Λαογραφικού Μουσείου.

• Στα Βαλκάνια

Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την ονομασία Μαρτισόρ (Martisor). Η κόκκινη κλωστή του συμβολίζει την αγάπη για το κάθε τι ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού "χιονόφιλος", που ανθίζει το Μάρτιο και είναι συνδεδεμένο με αρκετά ρουμανικά έθιμα.

Ο συμβολισμός αυτός έχει τις ρίζες του στη ρουμανική μυθολογία, σύμφωνα με την οποία, ο θεός ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στη γη για να συμμετάσχει σε μια γιορτή, από όπου όμως τον απήγαγε ένας δράκος, με αποτέλεσμα o ίδιος να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι. Μια ημέρα, όμως, ένας νεαρός μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε όμως τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη, όλα τα άτομα νεαρής ηλικίας να πλέκουν τον μαρτισόρ, με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία του, και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.

Οι Ρουμάνοι, υποδεχόμενοι την άνοιξη, ανταλλάσσουν μεταξύ τους το "Μάρτη" ως δώρο που σύμφωνα με τις παραδόσεις συνοδεύεται από ένα χρυσό νόμισμα, το οποίο συμβολίζει την οικονομική ευμάρεια. Ο "Μάρτης" συνηθίζεται να φοριέται στη Ρουμανία τις πρώτες 12 μέρες του μήνα αλλά και μέχρι τα τέλη του ώσπου να ανθίσουν τα πρώτα δέντρα.

Άλλο έθιμο στη Ρουμανία που συνδέεται με την 1η του Μάρτη είναι το καθάρισμα του σπιτιού και το ανάμμα της φωτιάς, στην οποία καίνε οι νοικοκυρές τα σκουπίδια που μαζεύουν. Στη συνέχεια, τα παιδιά και οι νεαρές γυναίκες της οικογένειας πηδούν τρεις φορές πάνω από τη φωτιά, δίνοντας μια διαφορετική χροιά στα πρωτομαρτιάτικα έθιμα.


Οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές. Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους "κάψει η γιαγιά Μάρτα", η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Οι "Μαρτενίτσες" (στα βουλγαρικά) λειτουργούν ως φυλαχτό που προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία.

Το έθιμο του "Μάρτη" γιορτάζεται επίσης στην ΠΓΔΜ (Μartinka:Μάρτινκα) και στην Αλβανία (Verore:Βερόρε) και συμβολίζει τον ερχομό της άνοιξης. Οι κάτοικοι των δύο αυτών χωρών φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους "πιάσει" ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι.